امنیت سایبری و نهاد خانواده
بسیاری از ما از خطرات و آسیب‌هایی که فضای مجازی می‌تواند برای کودکان و نوجوانان و حتی افراد بزرگسال به همراه داشته باشد باخبریم. پژوهش‌ها و مطالعات بسیاری در این زمینه انجام شده و هزاران بررسی موردی در این خصوص صورت گرفته‌است.
مدیریت مصرف رسانه‌ای خانواده‌ها و هم‌چنین چگونگی سالم‌سازی این محیط، دغدغه‌ای است که پژوهشگران این حوزه را به خود مشغول کرده و مناقشات بسیاری را نیز در پی داشته است. عده‌ای راهکار مدیریت فضای مجازی را در محدودسازی و فیلترینگ این فضا می‌دانند اما برخی این راه را بی‌راهه‌ای می‌دانند که نتیجه‌بخش نخواهد بود. محافظت از خانواده و حفظ امنیت اعضای آن در دنیای مجازی، به خصوص حمایت از کودکان در برابر خشونت‌های مجازی و جلوگیری از سوء استفاده از آن‌ها در این محیط، از جمله اولویت‌های مهم سازمان‌های جهانی است.
هر ساله در ۱۵ ماه مه که از سوی یونسکو به عنوان «روز جهانی خانواده» نام‌گذاری شده است؛ سازمان‌های جهانی در ابعاد مختلفی به نقش رسانه‌های مجازی در تغییر و تحول خانواده‌ها و تاثیرات مثبت و یا منفی آن بر روح خانواده پرداخته‌اند. پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی نیز به سهم خود نقش بزرگی در این تغییرات داشته و خواهند داشت.
حضور و فعالیت در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی جنس متفاوتی نسبت به حضور منفعلانه در فضای مجازی دارد؛ در این شبکه‌ها افراد به صورت فعال به برقراری ارتباط با سایر کاربران می‌پردازند و بر همین مبنا خطرات رفتارهای آسیب‌زا از سوی دیگران نیز افزایش می‌یابد.
رفتارهای آزاردهنده از جمله اشکال جدید مزاحمت در فضای مجازی در جهان رو به افزایش است و به یک معضل تبدیل شده است؛ در واقع تنها تفاوت آن با آزار و اذیت‌های گذشته در این است که به صورت آنلاین و اینترنتی انجام می‌شود. نوع معمول این آزار و اذیت‌ها که عده‌ای از آن با عنوان نوعی از حملات سایبری یاد می‌کنند، دادن نظرات نامناسب و رکیک، ارسال پیام‌های متعدد و غیرضروری به افراد ناشناس، انتشار شایعات آنلاین و حتی اظهارات جنسی می‌باشد. اکثر موضوعاتی که در هنگام حملات سایبری مورد استفاده قرار می‌گیرند ظاهر افراد، هوش، نژاد، جنسیت و تمایلات جنسی است. آن‌چه که خشونت مجازی را از دیگر انواع خشونت متمایز می‌کند این است که در این نوع از خشونت، آثار فیزیکی قابل مشاهده‌ای وجود ندارد، بلکه باعث شرایط ناپایدار روحی یا عاطفی می‌شود، در نتیجه این نوع از خشونت به خاطر تاثیرات روحی و روانی مخربی که بر جای می‌گذارد تفاوتی با خشونت فیزیکی ندارد.[۱]
در حقیقت وجه تمایز خشونت مجازی با دیگر انواع خشونت در سهولت ارتکاب آن است، به طوری که یک فرد می‌تواند به راحتی با جمع‌آوری اطلاعات از فرد یا افرادی دیگر مرتکب این نوع خشونت شده و آسیب‌های آن بر زندگی تعداد زیادی از افراد اثرگذار خواهد بود.
بدیهی است که کودکان و نوجوانان و حتی سالمندان و بزرگسالانی که با سازوکار ارتباط در فضای مجازی آشنایی چندانی ندارند، بیشتر در معرض آسیب و آزار قرار گرفته و در مواردی مورد سودجویی مالی، احساسی و جنسی قرار می‌گیرند. به همین دلیل سازمان‌های جهانی علاوه بر تاکید بر لزوم آموزش رفتار صحیح در دنیای مجازی، به والدین توصیه می‌کنند تا ضمن آشنا کردن فرزندان‌شان با آسیب‌ها و باید و نبایدهای رفتاری در این محیط، به نکات امنیتی و پیش‌گیرانه که توسط نهادهای امنیتی و پلیس سایبری اعلام می‌شود توجه لازم داشته باشند.
پلیس فضای سایبری برای امنیت هرچه بیشتر خانواده چند نکته کاربردی را ارائه کرده که آگاهی به آن‌ها می‌تواند از وقوع آسیب جلوگیری کرده و یا در مواقع نیاز چاره‌جو باشد:[۲]
- روش استفاده از کامپیوتر را آموخته و بیاموزید چگونه برخی کاربردها را مسدود کنید.
- کامپیوتر را در فضای تردد افراد قرار دهید نه در اتاق شخصی تا بتوانید زمان استفاده فرزندتان مانیتور را مشاهده کنید.
- با فرزندتان یک ایمیل را مشترک استفاده کنید تا بتوانید پیام‌هایش را مشاهده کنید.
- سایت‌های مورد علاقه فرزندتان را نشانه‌گذاری (Book Mark) کنید تا دسترسی به آن‌ها برایش ساده باشد.
- زمانی را صرف آموزش رفتار صحیح در فضای مجازی برای فرزندانتان کنید.
- فرزندانتان را از رفتن به اتاق‌های گفتگو خصوصی منع کنید، از نرم‌افزارهای فیلترینگ یا تنظیمات امنیتی مرورگر یا سرویس‌دهنده اینترنت خود برای مسدود کردن مورد فوق استفاده کنید. بدانید که ارسال پیام در یک اتاق گفتگو آدرس الکترونیکی شما را به سایرین نمایش می‌دهد.
- از فرزندتان درباره فعالیت‌های مجازی‌اش پرس‌وجو کنید و به او اطمینان‌خاطر دهید که می‌تواند همه‌چیز را با شما به اشتراک بگذارد.
- در صورت دریافت پیام‌های غیراخلاقی یا تهدیدآمیز یک کپی از پیام را برای سرویس‌دهنده اینترنت خود ارسال و آن را گزارش کنید.
علاوه بر ضرورت آموزش و آشنایی با نحوه صحیح استفاده از فضای مجازی، انتخاب یک محیط مناسب‌سازی شده و مطمئن برای فعالیت در بستر ارتباطات آنلاین نیز از مهم‌ترین نکاتی است که می‌بایست به آن توجه کرد. اپلیکیشن‌ها و پیام‌رسان‌هایی که نسبت به صحت محتوای منتشرشده و هم‌چنین انتشار محتوای اخلاقی در بستر خود حساس و نکته‌سنج هستند، می‌توانند محیط مناسب‌تری را برای استفاده همه اعضای خانواده از فضای مجازی فراهم کنند. برخی از شبکه‌های اجتماعی بستر مناسب‌تری برای اشتراک محتوای علمی و آموزشی دارند و برخی دیگر صرفا در دسته‌بندی سرگرمی و اوقات فراغت قرار می‌گیرند.
پیام‌رسان سروش‌پلاس نیز امنیت روانی کاربران خود را در بالاترین اولویت قرار داده و با نظارت بر مطالب منتشر شده در کانال‌های رسمی و غیررسمی، خود را نسبت به محتوای ارسالی توسط کاربران مسئول می‌داند. علاوه بر این، دسته‌بندی کانال‌های کودک در بخش ویترین سروش‌پلاس، محیطی امن و مطمئن را برای حضور و فعالیت کودکان سروش‌پلاسی فراهم کرده و انواع مطالب علمی، آموزشی، بازی و سرگرمی را در اختیار آن‌ها می‌گذارد. هم‌چنین بخش پشتیبانی کانال‌های سروش‌پلاس در صورت دریافت گزارش مبنی بر مشاهده و انتشار هرگونه محتوای مغایر با موازین اخلاقی در کانال‌های رسمی و غیررسمی، با مدیریت کانال برخورد و در صورت تکرار کانال مربوطه را حذف خواهد کرد.
فعالیت و حضور امن و آسوده همه اعضای خانواده ایرانی در سروش‌پلاس، رسالتی مهم برای این پیام‌رسان و مسئولیتی خطیر برای دست‌اندرکاران آن است. امید است تا به بهترین نحو ممکن به این هدف دست یابیم./