به مناسبت روز ادبیات کودک و نوجوان
تاریخچه ادبیات کودک و نوجوان به اواسط قرن هجدهم باز می‌گردد؛ زمانی‌که نخستین کتاب در سال ۱۷۴۴ کتاب جیبی زیبا به عنوان اولین کتاب سرگرمی کودکان توسط جان نیوبری منتشر شد. بعد از آن کتاب «داستان گودی کوچولو» در سال ۱۷۶۵به عنوان اولین رمان کودک به چاپ رسید.
ادبیات کودک و نوجوان در ژانرهای کتاب مصور، داستان‌های عامیانه، اشعار و متل‌ها، بیوگرافی و داستان و غیرداستان وجود دارد و هدفش آموزش و سرگرمی کودکان است. «هانس کریستین آندرسن» نویسندۀ معروف دانمارکی که به عنوان پدر ادبیات کودک در جهان شناخته میشود، توانست با نگاهی متفاوت، ادبیات نوین کودک و نوجوان را در دنیا بنیان گذارد که از معروف‌ترین داستان‌هایش می‌توان از پری دریایی کوچولو، بند انگشتی، جوجه‌اردک زشت، زندگی من، ملکه برفی، دخترک کبریت‌فروش و لباس جدید امپراتور نام برد.[۱]
نقطه‌ی آغاز در تولیدات ادبیات کودک در ایران ادبیات شفاهی است؛ که اولین و تأثیرگذارترین چهره‌ی آن «جبار باغچه‌بان» است. باغچه‌بان به چگونگی آموزش و پروش در ایران توجه خاصی داشت و انتقادهایی نیز به سیستم آموزشی کشور وارد می‌کرد. او یکی از دلایل موفق نبودن سوادآموزی را بی‌توجهی به ایجاد آمادگی ادبی در کودک پیش از آغاز آموزش خواندن و نوشتن می‌دانست. به اعتقاد او برای رسیدن به اهداف آموزشی مطلوب باید از روش بازی، نمایش‌نامه، شعر، سرود و قصه‌خوانی بهره برد.[۲]
قرن بیستم را به یک معنا می‌توان قرن کودکان دانست. در این قرن، ادبیات کودک و نوجوان در زمینه‌های مختلف و ژانرهای مختلف ادبی شکوفا شد و آثاری ماندگار در این‌حوزه به دنیا عرضه شد. از مهم‌ترین رخدادهای این‌دوران می‌توان به تأسیس رشته دانشگاهی ادبیات کودک و نوجوان در دانشگاه‌های معتبر دنیا، انتشار کتاب‌های نقد و نظریه در حوزه ادبیات کودک و نوجوان، توجه ویژه به تصویرگری و اختصاص جوایز معتبر جهانی مانند «جایزه هانس کریستین آندرسن» اشاره کرد که به رونق ادبیات کودک و نوجوان در تمام دنیا کمک کرده است.
پس از گذر از دوران شکوفایی ادبیات کودک و نقد و انتشار آثار متعدد در قرن بیستم در این حوزه، با توسعه بی‌نظیر تکنولوژی در قرن بیست و یکم ، راه‌های جدیدی را به روی ادبیات کودک و نوجوان باز کرد. ۲۱ آبان ۱۳۸۵ موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان نیز با درک ضرورت پیوند میان فضای مجازی و تعلیم و تربیت کودکان، طرح نخستین بانک اطلاعات فرهنگ و ادبیات کودکان ایران (ایرانک بانک) را راه‌اندازی کرد. این موسسه تا امروز چندین پایگاه مجازی تخصصی در حوزه فرهنگ و ادبیات کودک راه‌اندازی کرده است که به جز این موسسه چندین پایگاه دیگر هم در این حوزه فعالیت می‌کنند.[۳] امروزه همچنین انواع کتاب‌های صوتی و پادکست‌های کودکانه در پلتفرم‌های مختلف برای استفاده راحت‌تر کودکان و والدین آن‌ها از تولیدات ادبی برای کودکان و نوجوانان وجود دارد؛ از پلتفرم‌های پادکست داخلی و خارجی گرفته تا شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های مختلف، همه و همه بخش‌هایی را به کودکان اختصاص داده‌اند.
مناسب‌سازی فضای مورد استفاده کودکان در فضای مجازی حتی در زمینه‌ی محصولات ادبی، نکته بسیار مهمی است که باید به آن توجه داشت. بسیاری از این پلتفرم‌ها قوانین و باید نبایدهایی را برای محتوای صوتی، نوشتاری یا تصویری که برای کودکان تولید می‌شوند تعیین می‌کنند تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کنند. اپلیکیشن‌های مطالعه کتاب دیجیتالی و همچنین اپلیکیشن‌های پادکست وکتاب‌های صوتی، بهترین گزینه برای آشنا کردن بیشتر کودکان با تولیدات ادبی و فرهنگی است. شبکه‌های اجتماعی، با نظارت والدین می‌تواند انواع قصه‌ها، متل‌ها و حکایت‌ها، لالایی‌ها و داستان‌های بلند را برای ما روایت و کودکان را به دنیای خیال و جادو ببرد. در پیام‌رسان سروش‌پلاس نیز دسته‌بندی جداگانه‌ای برای محتوای اختصاصی کودکان در نظر گرفته شده و قوانین ویژه‌ای نیز برای فعالیت و تولید محتوا در آن تدوین شده تا والدین بتوانند از میان داستان‌ها و شعرها و لالایی‌ها، با خیال راحت محتوای خود را انتخاب کرده و در اختیار کودکان‌شان قرار دهند. به دلیل مقتضیات خاص این رده سنی، هرگونه تبلیغات در کانال‌های دسته‌بندی کودکان ممنوع بوده تا آسودگی خاطر و آرامش کودک و والدین او تضمین شود.
زنده نگه داشتن شور و اشتیاق کودکان و نوجوانان به کتاب و داستان و دنیای قصه‌ها، به خصوص در عصر سلطه‌ی فناوری و گجت‌های دیجیتال، شاید در نگاه اول کار سختی به نظر بیاید اما می‌توان از همین ابزارهای دیجیتال و پلتفرم‌های مجازی به نحوی استفاده کرد تا به تدریج پیوند کم‌رنگ‌شده میان کودکان و دنیای قلم و ادبیات را بار دیگر احیا کرد./
ـ میرهادی، توران(۱۳۸۱). تاریخ ادبیات کودکان و نوجوانان. تهران
[۱] . https://shahrestanadab.com/Content/ID/10355/
[۲] . https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/07/24/2590220/