آموزش آنلاین؛ چالش‌ها و فرصت‌ها
سازمان جهانی یونسکو پنجم دی‌ماه مقارن با بیست و چهارم ژانویه را “روز جهانی آموزش” نام‌گذاری کرده است؛ ایده پردازان این سازمان معتقدند نمی‌توانیم برای مردم جهان برابری، آزادی، عدالت و از بین رفتن فقر را آرزو کنیم درحالی‌که میلیون‌ها کودک و بزرگ‌سال را بدون آموزش رها کرده باشیم. نمونه‌ی وطنیِ این رویکرد را می‌توانیم در تلاش‌های غرورآفرین نهضت سوادآموزی برای ریشه‌کن کردن بی‌سوادی در جهت تحقق آرمان‌های انقلاب در ایران بیابیم که بیش از چهل سال ادامه داشته است.
امسال سومین سالی است که این روز را با چنین عنوانی جشن می‌گیرند، شعار امسال “بازیابی و احیای آموزش برای نسل کورونایی” است!
دیگر همه‌ی ما می‌دانیم که چاره‌ای که حدود یک سال است برای متوقف نشدن مسیر آموزش در تمام سطوح تحصیلی و دیگر آموزش‌های عمومی و تخصصی اندیشیده شده است چیزی نیست جر آموزش آنلاین یا مجازی؛ گونه‌ای از آموزش که محتاج زیرساختی فناورانه است.
اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم برای ما که هنوز مدارس کافی برای آموزش حقیقی نداریم و بسیاری از روستاها و مناطق محروم کشورمان فاقد ساختمان‌ها و محیط‌های ایمن، مجهز و استاندارد برای آموزش کودکان و نوجوانانمان هستند، مسئله‌ی آموزش مجازی و درگیر شدن با امور کمی و کیفی مربوط به زیرساخت‌های آن چالشی بزرگ است که علی‌رغم نواقص موجود، جز با تلاش فراوان خدمتگزاران عرصه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات اعم از شرکت‌ها و سازمان‌های خصوصی و دولتی میسر نمی‌شود.
آموزش مجازی همچون هر پدیده‌ی نوظهور دیگری که با انسان و فرهنگ گره خورده، قطعاً دارای محاسن و معایبی است و بر همین اساس جامعه و نظام آموزشیِ خادمِ آن را دچار چالش‌هایی کرده و درعین‌حال فرصت‌هایی نیز برای آن فراهم خواهد کرد.
علاوه بر آنچه آموزش آنلاین در بحث تداوم محدودیت‌های اجتماعی برای کنترل همه‌گیری کرونا در اختیار جامعه قرار داده، بر اساس تحقیقات منتشر شده توسط مجمع جهانی اقتصاد[۱]، گویا محاسن دیگری نیز دارد:
- ماندگاری درس‌های مطرح‌شده در کلاس‌های آنلاین در ذهن دانش آموزان ۲۵ تا ۶۰ درصد است درحالی‌که در کلاس‌های مدرسه ۸ تا ۱۰ درصد است.
- یادگیری در کلاس‌های آنلاین زودتر اتفاق می‌افتند، به این معنی که دانش آموزان برای یادگیری مطالب مشابه، ۴۰ تا ۶۰ درصد کمتر از کلاس‌های مدرسه به زمان نیاز دارند.
این‌ها همه به خاطر اهمیت فضای آموزشی است. تحقیقات نشان می‌دهد که دانش آموزان کم سن تر بالنسبه در مدارس بیشتر از خانه دچار حواس‌پرتی و از بین رفتن تمرکز می‌شوند و این از محاسن کلاس‌های آنلاین در جهت بالا رفتن کیفیت آموزش است. از طرفی عده‌ای از کارشناسان معتقدند که شیوه‌ی آموزشیِ عمده‌ی مدارس در جهان به‌گونه‌ای است که تفکر نقادانه را که از عناصر اصلی موفقیت انسان‌ها است، از ایشان سلب می‌کند و شیوه‌ی مجازی تدریس و تحصیل، توفیقی اجباری است برای دور شدن از آن شیوه‌ی سنتی و البته نامفید، که اگر این فرصت مغتنم دانسته شود شاید بتوان آن را به‌سوی ایجاد نظام پایداری از آموزش و پروش نقاد سوق داد.
اما همان‌طور که پیش‌تر هم ذکر شد می‌توان برای آموزش آنلاین معایب و چالش‌هایی نیز متصور بود:
- تأمین سخت‌افزارهای لازم اعم از گوشی هوشمند و لپتاپ برای تمام دانش آموزان
- کیفیت و هزینه‌ی اتصال اینترنت
- کیفیت ارزیابی نهایی و گرفتن امتحان
- چالش تقلب‌ها و سوءاستفاده‌های احتمالی برخی دانش آموزان
- امنیت داده‌ها و احتمال هک شدن کانال‌ها و حساب‌های کاربری معلمان یا سایت مدارس و دانشگاه‌ها
- یکنواختی سیر تدریس به خاطر عدم حضور دانش آموزان در فضای شلوغ آموزشگاه‌ها
با توجه به محاسن و فرصت‌هایی که آموزش مجازی فراهم می‌کند، درصورتی‌که یک نظام آموزشی بتواند بر این چالش‌ها پیروز شود و معایب آن را کم اثر یا بی‌اثر کند، جهش بزرگی در بخش آموزش و پرورش رخ خواهد داد.
در کشور ما ایران، مورد اول از شش چالش ذکر شده احتمالاً بر عهده‌ی دولت و مؤسسات و ارگان‌ها مربوطه است و در این وبلاگ که متعلق به یک پیام‌رسان است، به آن نخواهیم پرداخت، اما خوب می‌دانیم که مناطق محرومی در این آب و خاک وجود دارند که نوجوانان و نونهالانش به خاطر فقر و نداشتن تجهیزات الکترونیک آموزشی محروم از یادگیری و بعضاً محروم از حیات شده‌اند!
از این‌که بگذریم، موارد دوم تا ششم، مواردی هستند که با بهره‌گیری از پلتفرم‌های مناسب و متناسب، می‌توان بر آن‌ها فائق آمد.
در باب هزینه‌ی ترافیک، رویکرد سروش پلاس نمونه‌ای از حرکت به‌سوی اینترنت ارزان است، با استفاده از پیام‌رسان سروش‌پلاس ترافیک کاربر ۳۰۰ درصد کمتر مصرف خواهد شد و این بستر را برای بهره‌گیری دانش آموزان و خانواده‌هایی با [تقریباً] هر وضعیت مالی فراهم می‌کند. که این خود نیازمند حمایت و توجه ویژه‌ی دولت وزارت ارتباطات است.
درباره‌ی چیره شدن بر دیگر موارد نیز پلتفرم‌های بومی ایمن می‌توانند عصای دست سیستم آموزش آنلاین باشند. «بررسی تاریخِ توسعه‌ی محصولات تکنولوژیک و صنعتی در جهان نکته‌ی مهمی را نشان می‌دهد ، به این معنا که شروع کار یک محصول با بهترین ویژگی و سطح فنی محقق نمی‌شود. در گام نخست محصول توسط جامعه بر اساس دلایل متعدد غیرفنی انتخاب شده و با گذشت زمان و افزایش سرمایه‌گذاری توسعه پیدا می‌کند. درواقع ایجاد تکنولوژیِ بومی و یا بسط و تکامل آن و یا حداقل بومی‌سازی یک تکنولوژی وارداتی، هیچ‌گاه امری خلق‌الساعه نبوده و مستلزم تعامل با کاربران و مشتریان آن محصول است، این‌ها همه حاکی از آن است که توفیق چنین پدیده‌ی زمانمندی در جامعه نیازمند صبر و توسعه مستمر است.»[۲] علاوه بر این مدیریت صحیح ایجاب می‌کند که تصمیم سازان کلان کشوری با حفظ فضای رقابتی میان کسب و کارهای اینترنتی و پلتفرم‌های متنوعِ داخلیِ این‌چنینی و پرهیز از رویکردها و الطاف انحصاری بستر را برای هم‌افزایی‌های تکنولوژیک فراهم سازند چراکه یک پدیده‌ی فناورانه در بستر رقابت است که توسعه می‌یابد و در جهت تسهیل خدمت‌رسانی به افراد جامعه قدم بر می‌دارد. اتفاقی که مع الاسف در ایران شاهد آن نبودیم و برخی کوته‌نظری‌ها منجر به محدودیت خدمت‌رسانی آموزشی در این اوضاع همه‌گیری کرونا شده است.
نمونه‌های فراوانی را می‌توان از رشد و توسعه‌ی تکنولوژیک و افزایش سطح خدمت‌رسانی به مشتریان در صنایع خودروسازی، هوانوردی، تجهیزات الکترونیک، فناوری اطلاعات و دیگر ساحات خدمات مثال زد که ناشی از پویایی بازار رقابتی بوده و هست.
پیام‌رسان‌های داخلی چون سروش‌پلاس، پلتفرم‌های قابل‌اعتماد و کم‌هزینه‌ای هستند که حتی‌الامکان بستر را برای متوقف نشدن سیر آموزش‌های عموی و تخصصی در تمامی سطوح فراهم کرده‌اند. سرویس‌های متنوع ارائه‌شده در ویترینِ سروش‌پلاس به‌عنوان پرجمعیت‌ترین پیام‌رسان ایرانی، شاهد این مدعاست.
ما در سروش‌پلاس برای تحقق عدالت آموزشی در دوران محدودیت‌های کورونایی تلاش می‌کنیم. به امید روزی که عدالت آموزشی در ایران اسلامی و نیز سراسر جهان محقق شود و “مستضعفِ آموزشی” مصداقی نداشته باشد.
[۱] https://www.weforum.org/agenda/2020/04/coronavirus-education-global-covid19-online-digital-learning/
[۲] از مصاحبه ی مرتضی رحیمی مدیرعامل سروش پلاس با خبرگزاری میزان ـ دی ماه ۹۹