هر سال ۳۰ جولای مقارن با ۸ مرداد، در تقویم به عنوان روز جهانی دوستی نام‌گذاری شده است. مفهومی که در راه دور و دراز تاریخ همواره موردتوجه بوده و جایگاه و اهمیت آن در دوره‌های مختلف و توسط فیلسوفان و اندیشمندان محل بحث و گفتگو بوده‌است. از آغاز فلسفه و ارسطو و افلاطون گرفته تا فلاسفه شرقی و مکاتب اسلامی، دیدگاه‌های گوناگونی در این‌باره وجود دارند.

دوستی نزد ارسطو یک فضیلت، یا حداقل واجد نوعی فضیلت است. فضیلتی که بیشتر به خاطر خودش محبوب است و نه به خاطر نتایجی که از آن حاصل می‌شود. او معتقد است: «حتی اگر همه‌ی اسباب و چیزهای نیک در دنیا را به ما ببخشند، هیچ‌کس نمی‌پذیرد که بی دوست زندگی را بگذراند». دوستی از نظر او، تنها به یک شکل ظاهر نمی‌شود، بلکه بر سه نوع است و هر نوع آن منزلت متفاوتی با دیگری دارد:

نوع اول دوستی، مبتنی بر سودمندی است. این نوع دوستی، طبیعتاً زودگذر است، چون مطابق شرایط تغییر می‌کند. رابطه‌ی دوستانه در این گونه از دوستی‌ها، هم‌زمان با ناپدیدشدن زمینه‌ای که دوستی بر آن مبتنی بوده است از دست می‌رود؛ چرا که فقط آن زمینه بوده که این دوستی را زنده نگه می‌داشته‌است.

نوع دوم دوستی بر پایه لذت است که روابط دوستانه جوانان بیشتر بر این مبنا سامان می‌یابد. جوانان زندگی را بر اساس احساس‌شان انتظام داده و علاقه محوری آن‌ها متمرکز بر لذت فردی و استفاده‌ی لذت‌بخش از لحظه‌هاست.

دوستی نوع سوم، که از نگاه ارسطو دوستی کامل به شمار می‌رود، بر اساس کمال و فضیلت یا آرِته (arete) است. فقط دوستی کسانی‌که نیک هستند و در نیک‌خویی با یک‌دیگر مشابهت دارند، کامل است. هریک از افراد این گروه به نحوی مشابه برای دیگری آرزوی خیر می‌کند؛ اینان حقیقی‌ترین دوستان هستند، چون هر یکی، دیگری را همان‌گونه که هست دوست دارد نه به خاطر سود و منفعت.[۱]

برای افلاطون اما دوستی در قیاس با عشق تفاوت‌هایی دارد. در نگاه او دوستی با کارایی «usefulness» و عشق با زیبایی «Beauty» پیوند دارد. برای او عشق واقعی تنها عشقی است که از صورت زیبایی و ظواهر عبور کرده و به زیبایی حقیقی –که تنها در جهان مُثل قابل دست‌یابی است- بپردازد و آن را بازتولید کند. هر عشقی غیر از این، از عشق حقیقی به دور است و باید برای تبدیل شدن به عشق حقیقی مسیری را بپیماید. دوستی تنها ابزاری برای رهایی از «شر» است و از این رو نمی‌تواند میان آن‌هایی که شبیه یک‌دیگر هستند به وجود آید، چرا که آن‌چه هر یک از آن‌ها برای رهایی از چنگال شرارت دارد، دیگری نیز داراست و چیزی بیش از آن نیز ندارد. پس باید دوستی میان کسانی واقع شود که مانند یک‌دیگر نیستند.[۲] مهم‌ترین مقوله‌ای که عشق حقیقی را از دیگر عشق‌ها جدا می‌سازد خالی بودن آن از امیال بشری است. دوستی برای افلاطون اساسا با مقوله‌ی نیاز و کارایی به هم پیوسته‌اند و از این رو، همواره در مقامی پایین‌تر از عشق قرار می‌گیرد.

در فلسفه شرق نیز دوستی بسیار موردتوجه قرار گرفته‌است. در این سنت نیز دیدگاه‌ها را می‌توان با توجه به نگرش آن‌ها به دوستی، به افلاطونی و یا ارسطویی تقسیم کرد. از جمله کسانی که توجه ویژه‌ای به این مقوله داشته‌اند، می‌توان به ابوالحسن عامری، فیلسوف قرن چهارم هجری اشاره کرد که در کتاب «السعاده و الاسعاد» به مقوله‌ی محبت و دوستی می‌پردازد. عامری با بیان نظر ارسطو درباره «خودِ دیگر» بودن دوستان برای یک‌دیگر، به بیان تفاوت میان دوستی و محبت می‌پردازد و می‌گوید: «یک فرد نمی‌تواند دوستان زیادی داشته باشد، درحالی‌که می‌تواند به افراد زیادی محبت داشته باشد». او با تاکید بر نظرات ارسطو در بیان ضرورت محبت و دوستی در زندگی انسان و بیان این‌که در فقر و مشکلات، پناهی جز دوست برای انسان نیست، به تسلی خاطر انسان در هنگام بروز مشکلات و ابتلا به حزن و اندوه با کلام و نگاه دوست اشاره می‌کند.[۳]

فارابی، متأثر از ارسطو، انسان را به صورت ذاتی موجودی مدنی می‌داند و معتقد است که انسان طبیعتاً به انسان‌های دیگر وابسته است. نیاز انسان‌ها به حضور در اجتماع از نیاز آن‌ها به رسیدن به کمال ناشی می‌شود؛ چراکه ممکن نیست انسان به کمالی که در سرشت طبیعی او قرار داده شده است برسد، مگر در زندگی اجتماعی.[۴]

در نهایت امر تمامی گفتگوها و مباحثات فلاسفه، بزرگان و اندیشمندان حول موضوع دوستی یا رفاقت، به ارزش‌مندی این مفهوم در عین کم‌انگاری ارزش آن اشاره دارند. در ارتباط ماندن با دوستان و حفظ ارتباطات دوستانه اولین و مهم‌ترین قدم برای گرم نگه داشتن حلقه‌های دوستانه است. خبر گرفتن از دوستان‌مان، در جریان بالا و پایین زندگی آن‌ها بودن، حس همراهی و دل‌گرمی را هم به دوستان‌مان و هم به خود ما القا می‌کند. در دنیای امروز، ارتباط بسیار‌ آسان‌تر از گذشته برقرار می‌شود. پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی به کمک فناوری روز دنیا، ارتباطات دوستانه را مانند بسیاری امور دیگر با سهولت همراه کرده‌اند و در کنار این، رفاقت میان افراد را  محکم‌تر از قبل به یک‌دیگر پیوند می‌دهد. برای برقراری یک ارتباط بی‌وقفه و ایده‌آل با دوستان‌تان، تماس‌های صوتی و تصویری سروش‌پلاس پیشنهاد ما به شماست؛ برای برقراری تماس صوتی یا تصویری کافی‌ست به صفحه‌ی چت فرد موردنظر مراجعه کرده و یکی از آیکون‌های بالای صفحه که با علامت دوربین و تلفن مشخص شده را لمس و از گفتگو لذت ببرید.

.

.

.

این همه از فلاسفه گفتیم و شنیدیم؛  اما خود ما آخرین‌بار کی سراغی از رفقای گرمابه و گلستان‌مان گرفته‌ایم؟ همین حالا می‌توانید با تماس تصویری سروش‌پلاس و با اینترنت یک سوم، از معاشرت با دوستانتان لذت ببرید!

 

[۱] . http://farhangemrooz.com/news/45642/

[۲] . http://abusadra.blogfa.com/post/595

[۳] . http://www.tahoor.com/fa/Article/View/111109

[۴] . بحرانی, مرتضی, علوی‌پور, سیدمحسن. «دوستی» در سنت فلسفه سیاسی اسلامی. حکمت معاصر, ۱۳۹۶