دیجیتالی کردن جامعه در جهانی پسا استعماری و بی‌مرز
از زمان پیدایش اینترنت، دانشمندان علوم اجتماعی درگیر تحقیقات در باب مفاهیمی چون جوامع آنلاین، فضای مجازی و هویت سایبری هستند. تحقیقات در این زمینه دیدگاه‌های مختلف و علایق پراکنده‌ای را جلب کرده که عناوینی چون “علوم انسانی دیجیتال[۱]” ، “مطالعات رسانه‌های نوین[۲]” و “مطالعات فرهنگ سایبری[۳]” از آن جمله‌اند. اگرچه “سایبر” اصطلاح غالب و پرکاربرد در دهه ۱۹۹۰ و اوایل ۲۰۰۰ به شمار می‌رفت، اما اکنون‌که اینترنت بسیار گسترده‌تر شده و از دسک تاپ کامپیوترها به تجهیزاتی نقل مکان کرده که می‌توان [حتی] آن‌ها را پوشید یا بر روی بدن به هرکجا منتقل کرد و به کاربر این امکان را می‌دهد که دائماً به اینترنت متصل باشد، عمدتاً [این واژه] با اصطلاح “دیجیتال” جایگزین شده است.
“مطالعات دیجیتال” بر سیاق کار با ایمیل، فهرست‌های پستی [در صندوق ارسال و دریافت]، مجامع دیجیتال، وبلاگ‌ها ، شبکه‌های اجتماعی یا برنامه‌های تلفن همراه که نحوه کار و زندگی افراد را تغییر می‌دهند تمرکز دارد.[۴] چه این پدیده جامعه‌ی شبکه‌ای نامیده شود[۵] یا انقلاب ارتباطات[۶]، تلفیق اینترنت و دستگاه‌های چندگانه‌ی دیجیتال تأثیر این امور را در زندگی روزمره بیشتر می‌کند. استفاده‌های خاص از این تجهیزات جدید تاکنون توسط اقتصاددانان ، مورخان ، جامعه شناسان و تعداد فزاینده‌ای از دانشمندان STS مورد مطالعات مستند قرار گرفته است؛ مطالعاتی در باب مخترعان، مبتکران و کاربران خدمات آنلاین که در درجه اول بر مردم‌نگاری و البته به‌طور گسترده‌ای هم به داده‌کاوی‌های نوین که اصطلاحاً رویکردهای “قوم‌نگاری مجازی” نامیده می‌شوند، مبتنی‌اند.[۷]
دیجیتالی شدن زندگی یک پدیده جهانی است، اما همواره و به‌طور عمده در بستر جوامع اروپا و آمریکای شمالی مورد مطالعه قرار گرفته است. بیشتر این مطالعات جاری، با تمرکز بر آنچه در کشورهای بسیار پیشرفته در حال وقوع است، اغلب این فرض را مطرح می‌کنند که روند تغییرات در اروپا یا ایالات متحده آمریکا دیر یا زود نسبت به کشورهای در حال توسعه “کاهش” خواهد یافت. این فرض به طرق مختلفی زیر سؤال می‌رود؛ از مهم‌ترین آن‌ها این است که فناوری‌ها نقل مکان می‌کنند و با اعصار و فضاهای مختلف سازگار شده و بر این اساس مورد استفاده قرار می‌گیرند.[۸] همچنین امروزه به‌طور گسترده‌ای صدق این مسئله پذیرفته‌شده که امکان دارد ایجاد تغییر، ابتدا از بسترِ کشور ـ فرهنگ‌های غیر غربی آغاز شود[۹]. برای مثال گسترش ابزارهایی مانند تلفن همراه، جوامع در حال توسعه را به حدی دگرگون کرده‌اند که به بررسی‌های دقیق‌تری نیاز است.[۱۰] یکی از نمونه‌های معروف، سرعت بالای “پرداخت از طریق تلفن همراه” در کنیا است[۱۱]، اجرای پروژه‌ی “شناسایی ملیِ بیومتریک” در هند نیز نمونه‌ای دیگر است.[۱۲] علاوه بر این، برای ساحاتی مانند سرگرمی، ورزش و رسانه‌های اجتماعی (به‌عنوان مثال: تلویزیون و سینما، درگاه‌های سرگرمی آنلاین، لیگ‌های ورزشی ملی و بین‌المللی و سایت‌های شبکه‌های اجتماعی)، مرزهای بین جهانِ غرب و غیر غرب، مغشوش، مختلط و ناپیدا است.
این مسئله‌ی ویژه‌ای است در باب راه‌های نوین حکمرانی، تولید و کسب ارزش از شکل دادن به موضوعات مختلف از طریق فناوری‌ها و روش‌های دیجیتالی که در سراسر جهان در حال انتشارند. با این حال، برخلاف دیدگاه‌های غالباً اروپایی ـ آمریکایی محور در مورد فناوری‌های دیجیتال، باید ماهیت جهانی این فناوری‌ها را از طریق تغییرات حاصل از موقعیتمندی آن‌ها، قابلیت آن‌ها در انتشار و ظرفیت آن‌ها برای ایجاد و افزایش انگیزه در افراد و جریان‌های داد و ستد کالا و ایده‌ها مورد پرسش و مداقه قرار گیرد. برای نیل به این هدف باید بررسی مستندات متعدد و متفاوتی شامل حوزه‌های مختلفی مانند خدمات دیجیتالی بهداشت، ورزش و سرگرمی، پایگاه داده و روش‌های تشخیص هویت، زیرساخت‌های شبکه، کنشگری و سایت‌های شبکه‌های اجتماعی را در دستور کار قرار گیرد. مطالعات مورد نیاز، مقیاس‌های مختلفی را در بر خواهند گرفت، از رویدادهای ورزشی جهانی گرفته تا سیستم‌های ملی دسترسی به [خدمات] سلامت.
نکته‌ای که متن کوتاه حاضر به آن اشاره دارد این است که در عصر حاضر نحوه‌ی تغییر در جغرافیای هدف با نیات اقتصادی یا سیاسی، لزوماً نیازمند تأخر زمانی نسبت به ایجاد آن در جغرافیای ملت ـ دولت عامل این کار ندارد؛ به بیان ساده‌تر برای تغییرات مطلوب در جغرافیایی خاص توسط افراد غیر بومی، نیازی نیست که ابتدا تغییرات مورد نظر پیش‌تر در جوامع مبدأ تجربه شده باشد. در جهان امروز با یک پارادایم “پسا استعماری” طرف هستیم که در آن با دیجیتالی شدن جهان مرزها دیگر بی‌معنی‌اند و این در واقع ادامه‌ی مسئله‌ی متحدالشکل سازی جهان توسط بنیادهای سرمایه‌داری است.
[۱] digital humanities
[۲] new media studies
[۳] cyberculture studies
[۴] Rainie & Wellman, 2012
[۵] Castells, 2009
[۶] Brown et al., 2002
[۷] Beuscart et al., 2016
[۸] Anderson & Adams, 2008
[۹] Breckenridge, 2014
[۱۰] Brinkman & Bruijn, 2018
[۱۱] Park and Donovan, 2016
[۱۲] Abraham & Rajadhyaksha, 2015; Cohen, 2016; Rao & Nair, 2019